хар мод үржүүлэх арга
Хар мод (Pinus pumila) хэрхэн үржүүлэх вэ? – Дэлгэрэнгүй аргачлал ________________________________________ 1. Үржүүлэх аргууд Хар мод (Pinus pumila)-ыг үржүүлэх хэд хэдэн арга байдаг: 1. Үрээр үржүүлэх (Seed propagation) 2. Үндэсний булцуугаар үржүүлэх (Root sucker propagation) 3. Зүсмэл мөчрөөр үржүүлэх (Cutting propagation) Шилдэг арга: • Үрээр үржүүлэх нь хамгийн үр дүнтэй бөгөөд байгалийн нөхцөлд ч түгээмэл тархдаг. • Зүсмэл мөчирөөр үржүүлэх нь үрслүүлэх явц удаан боловч ойн нөхөн сэргээлтэд ашиглах боломжтой. ________________________________________ 2. Үрээр үржүүлэх арга 1. Үрийн бэлтгэл 📌 Үр цуглуулах хугацаа: 9-10-р сар • Самрыг 9-10 сард хурааж авна. • Байгалийн нөхцөлд хэрэм, шувууд үрийг тараадаг. 📌 Үр ялгах процесс: • Самрыг 25-30°C хэмд хатааж, үрийг нь ялгана. • Сайн чанарын үрийг сонгохын тулд усанд хийж үзнэ. Жингийнхээ 90%-ийг уснаас хөнгөн байгаа үрүүдийг ялгаж авна. 📌 Үрийн амрах хугацаа (Dormancy) • Байгалийн нөхцөлд үр нь 6-8 сарын турш амарч, дараа нь соёолдог. • Энэ процессыг хурдасгахын тулд хөргөх буюу стратификац хийх шаардлагатай. 2. Үрийн стратификац (Хүйтэн нөхцөлд бэлтгэх) 📌 Зорилго: Үрийг соёолох чадвартай болгох • Үрийг чийгтэй элс, хөрсөнд 0-4°C-т 60-90 хоног байлгана. • 2-3 сар хөргүүрт байлгаж болно. 3. Тарилтын арга 📌 Тарих хугацаа: Хавар (4-5 сар) эсвэл намар (9-10 сар) 📌 Газар сонголт: • Элсэрхэг, шаварлаг, сайн ус зайлуулах хөрстэй байх хэрэгтэй. • 5.5-6.5 рН-ийн хүчиллэг хөрсөнд сайн ургадаг. 📌 Тарих гүн: • Үрийг 1-2 см гүнд тарих хэрэгтэй. • Хэт гүн булвал соёололт удааширна. 📌 Чийгшил, усалгаа: • Хөрсийг байнга чийгтэй байлгах шаардлагатай. • Өдөр бүр бага хэмжээгээр усална. 📌 Нар, температур: • Үр соёолох хамгийн тохиромжтой температур: 20-24°C • 6-8 долоо хоногийн дараа үр соёолдог. ________________________________________ 3. Зүсмэл мөчрөөр үржүүлэх (Cutting propagation) 📌 Хэзээ?: Хавар (4-5 сар) 📌 Мөчир сонголт: • 1-2 настай, эрүүл мөчрийг 15-20 см урттай тайрч авна. • Доод хэсгийг нь 45° налуу зүсч, үндэс ургуулах бодис (IBA) түрхэнэ. 📌 Суулгацын хөрс: • Хөвд, элс, ялзмагтай хольсон хөрс хамгийн тохиромжтой. 📌 Нөхцөл: • 18-22°C дулаантай байлгана. • Өдөрт 2 удаа усаар шүршинэ. • 2-4 сарын дараа үндэслэнэ. ________________________________________ 4. Үндэсний булцуугаар үржүүлэх (Root sucker propagation) 📌 Хэзээ?: Хавар (4-5 сар) 📌 Арга: • Хар модны хажуугаас ургасан жижиг булцуут үндсийг тасдан авч, шинэ газар суулгана. • Шинэ ургалтыг дэмжихийн тулд чийгийг сайн барьж, хагас сүүдэрт байлгана. ________________________________________ 5. Тарилтын дараах арчилгаа 📌 1. Чийгшил, усалгаа • Анхны 3 жил хөрсийг чийгтэй байлгах нь чухал. • Бороо багатай үед 7 хоногт 1-2 удаа усална. 📌 2. Сүүдэрлэх • Шинээр ургасан суулгацыг хэт нарнаас хамгаалах хэрэгтэй. 📌 3. Өвлийн хамгаалалт • Хөрсний хөлдөлтөөс сэргийлж навч, хөвд, сүрэл тавьж хучна. 📌 4. Өвчин, хортон шавжаас хамгаалах • Шилмүүсний хөгц, хожуулын ялзрал зэрэг өвчин үүсч болзошгүй. • Жилийн 1-2 удаа фунгицид цацаж, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ авна. ________________________________________ 6. Дүгнэлт ✅ Үрээр үржүүлэх нь хамгийн үр дүнтэй бөгөөд хямд арга. ✅ Зүсмэл мөчрөөр үржүүлэх нь удаан боловч байгальд сайн зохицно. ✅ Үндэсний булцуугаар үржүүлэх нь хамгийн хурдан арга боловч олдоц бага. ✅ Хар модыг амжилттай ургуулахын тулд хөрсний чийгийг сайн барих, өвлийн улиралд хамгаалах шаардлагатай. 📌 Зөв зохион байгуулалттай нөхцөлд хар модыг Монголын хүйтэн бүс нутагт үржүүлэн ойн нөхөн сэргээлтэд ашиглах бүрэн боломжтой! 🌱 Ашигласан материал 1. Bobrov, E. G. (1972). Lesnye Rasteniya Sibiri (Siberian Forest Plants). Moscow: Nauka Publishing. 2. Farjon, A. (2017). A Handbook of the World's Conifers. Brill Academic Publishers. 3. Mergen, F. (1975). "Growth and Development of Pinus pumila in Cold Climates." Forest Science Journal, 21(3), 251-267. 4. Krestov, P. V. (2003). "Forest Vegetation of Eastern Russia." Botanical Review, 69(2), 93-114. 5. Монгол Улсын Байгаль Орчин, Аялал Жуулчлалын Яам (2021). Монгол орны ойн экосистемийн судалгаа. Улаанбаатар. 6. Монгол Улсын Ойн Судалгааны Төв (2019). Монгол орны шилмүүст моддын нөхөн сэргээлт. 7. Takahashi, K., & Yoshida, S. (2002). "Seed Dispersal and Germination Patterns of Pinus pumila in Alpine Regions." Ecological Research, 17(4), 469-478. 8. Барсболд, С. (2018). Монгол орны модлог ургамлын тархац ба нөхөн сэргээлт. Улаанбаатар: ШУА-ийн хэвлэл. 9. Yamashita, N., & Ishikawa, M. (2015). "Adaptation Strategies of Pinus pumila to Extreme Cold Environments." Journal of Plant Ecology, 8(2), 145-160. 10. Федотов, В. А. (2011). Бореальные леса России и их экология (Boreal Forests of Russia and Their Ecology). Санкт-Петербург: Российская Академия Наук. Эдгээр эх сурвалжуудыг ашиглан Pinus pumila-ийн биологи, экологи, үржүүлэх арга, Монгол орны нөхцөлд ургуулах боломжийн талаар дэлгэрэнгүй судалгааг хийсэн болно. 🌿
