Чароғ афрӯхтани дар мазҳаб исмоилия Part 1| Hossayni Hassanyar | مراسم چراغ روشن در مذهب اسماعیلیه |

«چراغ روشن» سنتی معنوی و ماندگار در میان اسماعیلیان آسیای مرکزی. سنت «چراغ روشن» یکی از آئین‌های مهم مذهبی در میان اسماعیلیان آسیای مرکزی (بدخشان افغانستان، تاجیکستان، شمال پاکستان و ترکستان چین) است که از منظر تاریخی، عرفانی و دینی جایگاه ویژه‌ای دارد. این رسم در روز سوم بعد از وفات فرد برگزار می‌شود و دارای مفاهیم عمیق معنوی و فرهنگی است. این مراسم با حضور خلیفه و سایر اعضای جامعه برگزار شده و شامل خوانش «چراغ‌نامه» (مجموعه‌ای از اشعار، ادعیه و آیات قرآنی) است. روشن کردن چراغ، استفاده از روغن حیوانی و تاب دادن فتیله از جمله مراحل آیینی این سنت هستند که به صورت نمادین نور، هدایت و ارتباط با امام زمان را بازتاب می‌دهند. از منظر تاریخی، منشأ این سنت به بیش از هزار سال پیش بازمی‌گردد و به فعالیت‌های ناصر خسرو قبادیانی نسبت داده می‌شود که با هدف ترویج آموزه‌های اسماعیلی در منطقه پامیر و بدخشان، این مراسم را شکل داد. برخی از پژوهشگران مانند برتلس و شاه خمارف، خاستگاه این سنت را با آیین‌های کهن مانند مهرپرستی و زردشتی مرتبط می‌دانند، اما نویسنده مقاله این نظر را نمی‌پذیرد و بر پیوند عمیق آن با سنت اسلامی و آموزه‌های ناصر خسرو تأکید دارد. مراسم چراغ روشن در گذر زمان تغییراتی یافته و شاخه‌هایی چون دعوت فنا، دعوت بقا، دعوت صفا و دعوت رضا نیز به آن افزوده شده‌اند. از نظر فلسفی، این سنت نمایانگر مفاهیمی همچون نور خداوند، نور پیامبر (ص)، نور امامت و هدایت در مسیر صراط مستقیم است. آیات متعددی از قرآن، از جمله آیه نور، تأکید بر نقش نمادین نور و چراغ به عنوان هدایت الهی دارند. این مراسم، افزون بر بعد دینی، نقش مهمی در حفظ اتحاد و هویت جماعت ایفا کرده است، به‌ویژه در دوره‌هایی که اسماعیلیان تحت فشار بوده و تقیه می‌کردند. در سنت چراغ روشن، تاکید بر سادگی، عقلانیت، اجتناب از تشریفات پرهزینه، و تمرکز بر نیت پاک و پرهیزگاری است. در دوره معاصر، امام زمان، شاه کریم الحسینی، در تعلیقه ۱۱ جولای ۱۹۸۸، متنی مشترک برای اجرای این سنت به تصویب رساند که منعکس‌کننده اصول اسماعیلی و مرکزیت امامت است. این اقدام در جهت حفظ هویت دینی، وحدت جماعت و هم‌راستایی با آموزه‌های ناصر خسرو بوده است. در پایان، سنت چراغ روشن در بستر تاریخ، با وجود فشارها، همواره به عنوان نماد استواری، هدایت و عقلانیت در میان اسماعیلیان آسیای مرکزی باقی مانده و امروز نیز با تطبیق‌های مدرن، جایگاه معنوی خود را حفظ کرده است.